Kiểm soát quyền lực một thành tựu của khoa học chính trị

TS. Cù Văn Trung

TS. Cù Văn Trung, Chủ tịch Hội đồng Quản trị, Công ty Cổ phần Tư vấn và đào tạo giáo dục, cho rằng, giáo dục cần trang bị cho người học những kiến thức, kỹ năng, thái độ... để tham gia tích cực và có trách nhiệm trong một thế giới đang thay đổi từng ngày.

Báo chí nói về Chúng tôi

Diễn đàn doanh nghiệp

Giáo chức Việt Nam

Quân đội nhân dân

Báo Dân Việt

Khởi nghiệp

Những câu chuyện khởi nghiệp thành công giúp truyền động lực cho bạn.

Làm việc 14 -16h một ngày: Giới trẻ hãy cẩn thận

8 lưu ý khi khởi nghiệp ít vốn

Bí quyết khởi nghiệp để thành công

Khởi nghiệp thì nên kinh doanh gì?

Khởi nghiệp là gì? Hiểu đúng về start up và khởi nghiệp

Kiểm soát quyền lực một thành tựu của khoa học chính trị

30/12/2025

Nhân loại đã trải qua rất nhiều hình thái kinh tế xã hội khác nhau cả ở phương Đông lẫn phương Tây. Nhà nước xuất hiện như một yêu cầu tất yếu trong việc quản lý xã hội. Sự vận hành của xã hội phụ thuộc rất lớn vào vai trò, chức năng của nhà nước. Chính vì lẽ đó nhà nước tồn tại cùng với con người và xã hội. Có thể khẳng định chỉ khi nào không còn các hoạt động của con người thì nhà nước mới bị triệt tiêu hoặc kết thúc sứ mệnh của mình.

Kể từ khi có sự xuất hiện của nhà nước, con người luôn luôn tìm cách để cải tiến sự vận hành của nó nhằm phát huy toàn bộ hiệu lực, hiệu quả của một thiết chế mà ở đó có sự tập trung của quyền lực công, quyền lực đại diện do cộng đồng dân cư ủy thác. Luật học có khía cạnh nghiên cứu về sự ra đời của nhà nước và pháp luật, khoa học chính trị cũng đề cập về kiểm soát quyền lực trong các nhánh hành pháp, lập pháp và tư pháp của nhà nước do một Đảng Chính trị xác lập trong quá trình đấu tranh giành, giữ hoặc chuyển giao quyền lực.

Quyền lực nói chung và quyền lực nhà nước nói riêng luôn có xu hướng bị lạm dụng, chiếm đoạt hoặc khu trú, biến dạng, trở thành của riêng của bất cứ ai, lực lượng nào khi họ có nó. Tiến sĩ Nhị Lê nguyên Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản chỉ ra rằng “Giao quyền lực cho kẻ không có đạo đức chẳng khác nào thả thú hoang vào xã hội” Chính vì vậy việc kiểm soát quyền lực là yêu cầu tất yếu để “kiềm chế, kiểm soát và đối trọng”. Trong lịch sử nhân loại, loài người đã từng chứng kiến không ít các cá nhân, chính trị gia sau khi có quyền lực đã sử dụng quyền lực vô nguyên tắc, phớt lờ mọi sự can gián hoặc thiếu cơ chế giám sát, kiểm soát từ đó gây ra những tai họa cho xã hội. Để tránh những sai lầm cũng như chế ngự sự cám dỗ của quyền lực và loại bỏ khả năng gom góp quyền lực về tay một cá nhân, lực lượng bất kỳ nào trong xã hội con người đã không ngừng đi nghiên cứu, tìm kiếm cách thức để kiểm soát nó. “Nhốt quyền lực vào lồng cơ chế” là câu nói của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng mà chúng ta đã từng nghe.

Có thể khẳng định kiểm soát quyền lực là một thành tựu to lớn của khoa học chính trị hiện đại. Mặc dù còn có những nhận thức, phương pháp áp dụng khác nhau vào từng điều kiện cụ thể của mỗi quốc gia nhưng việc phổ biến, ứng dụng nó trong các hoạt động của nhà nước ở nhiều Đảng cầm quyền trên thế giới cho thấy nó dần dần đã trở thành một yêu cầu mang tính phổ quát, bắt buộc của mọi loại hình thể chế.

Nhà nước pháp quyền chính là một trong những lý thuyết về mô hình nhà nước tốt đẹp đang được áp dụng xây dựng ở nhiều quốc gia. Việt Nam cũng không nằm ngoài quy luật ấy, nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề này, ngay từ những năm 20 của thế kỷ XX, nhà yêu nước Nguyễn Ái Quốc từng gửi yêu sách tới Hội nghị Véc-xây, trong đó có đòi hỏi với chính quốc về “Trăm điều phải có thân linh pháp quyền”. Ngay sau khi giành được chính quyền năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ đạo thành lập nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, tổ chức bầu cử Quốc hội và ban hành Hiến Pháp. Tất cả những việc làm này thể hiện tinh thần xây dựng một nhà nước dân chủ, pháp quyền kiểu mới đầu tiên ở Việt Nam và khu vực Đông Nam Á.

Trải qua những thăng trầm biến động của thế kỷ XX với nhiều gian nan, trắc trở trên mảnh đất hình chữ S nhưng khát vọng xây dựng một đất nước hùng cường, phát triển vẫn luôn thôi thúc những người cộng sản Việt Nam. Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp tục là lực lượng dẫn dắt dân tộc thoát khỏi đói nghèo, thoát khỏi sự thất thiệt do cuộc đấu tranh ngót nửa thế kỷ của dân tộc trong quá khứ. Quá trình kiến tạo nhà nước hiện đại nói chung và xây nền tư pháp non trẻ của Việt Nam nói riêng cũng như việc kiểm soát quyền lực đã được Đảng ta không ngừng trăn trở thể nghiệm và ngày càng hoàn thiện.

Kiểm soát quyền lực ở nước ta được thực hiện ráo riết trong nhiều nhiệm kỳ vừa qua đã khắc phục được tình trạng “quyền anh quyền tôi; cua cậy càng, cá cậy vây”. Chúng ta đã xử lí nhiều vụ mang tính chất cảnh tỉnh cả một vùng, không ít cán bộ, đảng viên vi phạm đứng trước tòa cúi đầu xin lỗi Đảng, xin lỗi nhân dân. Kiểm soát quyền lực ngoài biện pháp cứng là luật pháp, nội chính cùng thanh bảo kiếm và lá chắn thép là công an, tòa àn, viện kiểm soát... còn được Đảng ta vận dụng những phương pháp mềm của cổ học phương Đông cho phù hợp với tập tính, tâm lý, văn hóa và lịch sử của con người Việt Nam. Thêm vào đó là quá trình giáo dục, tuyên truyền như “lạt mềm buộc chặt”, vận động học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Đây có thể coi là sự “giáo hóa”, phê bình và tự phê bình có tính chất tự thân đối với mỗi người và khi giác ngộ, nghiệm ra các vấn đề cần thiết sẽ tránh được nhiều cám dỗ về lợi ích đạn bọc đường.

Ngày nay, Việt Nam tiến vào kỷ nguyên mới với tiến trình, nhịp độ của sự hội nhập sâu rộng, thế giới ấn tượng về một Việt Nam ngày càng chủ động, sáng tạo dưới sự lãnh đạo, cầm quyền của Đảng cách mạng chắc chắn, chân chính cùng với một nhà nước kiến tạo và đổi mới. Như đã biết, Việt Nam đang xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa với phương trâm “Pháp luật là tối thượng; Sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật” trở thành khẩu hiệu quan trọng được trưng trước cổng không ít cơ quan, tổ chức và ở trong tâm niệm nhiều công dân.

Thực hiện tốt vấn đề coi luật pháp là tối thượng, đề cao luật pháp chính là từng bước kiểm soát quyền lực ở từng bộ phận, nhánh quyền lực của mỗi tổ chức, đơn vị trong thực thi công vụ. Đảng cũng tự đưa mình vào điều 4 của Hiến pháp nhằm thể hiện sự đề cao, tôn trọng luật pháp. Do đó, dưới một chế độ văn minh, một thể chế chính trị phát triển bền vũng thì không một cá nhân, lực lượng nào có thể đứng trên luật pháp, tự đề ra, soạn thảo các đặc quyền, đặc lợi để mưu đồ cho lợi ích riêng của mình. Quá trình này từng bước được thiết lập, thực hành một cách nền nếp thời gian qua minh chứng cho sự tiến bộ của Đảng và nhân dân Việt Nam trên con đường tiến tới các giá trị phổ quát của nhân loại.