1. Bôi tro trát trấu vào mặt cha mẹ.

Con cái như dân gian vẫn thường là lộc trời ban, con, cái hàm ý chỉ cả con và cha mẹ. “Cái” là lớn “đường cái, sông cái, con dại cái mang” “Cái” là mẹ, người nuôi dưỡng, dạy bảo chúng ta lên người. Như đã biết, công lao của cha mẹ như trời biết, khó có thể dùng ngôn từ để miêu tả cho hết được những ân nghĩa bao la, cao dày ấy “công cha như núi thái sơn, nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra, một lòng thờ mẹ kính cha, cho tròn chữ hiếu mới là đạo con”.

“Con hơn cha là nhà có phúc”, ấy là cái phúc lớn mà mỗi cha mẹ sẽ được hưởng khi nuôi dạy chúng lên người. Làm cha, làm mẹ ai cũng muốn con của mình lớn lên, trưởng thành, làm mở mày, mở mặt cho gia đình, dòng họ. Sẽ là bất hạnh nếu con cái ngỗ ngược, hư hỏng và gây lên những tai họa ở đời. Trong cuộc sống không hiếm những trường hợp các bạn trẻ làm khổ mẹ cha do sự chơi bời, nghiện ngập. Những cái đó gây ra nhiều tổn thất về vất chất, làm nặng trĩu tâm hồn và nỗi lo lắng của mẹ cha. Rui rủi thay cha mẹ còn khổ sở hơn nếu đó là các tổn thương về thân thể cụt què, mất tay, mất chân do đua xe, hút chích, xã hội đen... 

Có những người mái tóc đã hoa râm, tuổi đời đâu có ít, vẫn khiến các bậc mẹ cha muộn phiền. Có ai biết được đứa con của mình một thời lừng thững oai phong, áo trắng cổ cồn, véc đen vuông vức, xe đón, người đưa (đi biển công vụ) “nói có người nghe, đe nhiều người sợ” lại có lúc đôi mắt đỏ hoe, ven vét tất cả những gì là thanh danh, thành tích, giấy khen của gia đình, dòng họ ra để mong được tòa án và dư luận cảm thông, thứ lỗi. 

Đọc những dòng báo chí đưa tin trong phiên tòa xử các cựu quan chức sai phạm mà đem cả các nhóm chữ kí, nêu bằng khen từ thời cha ông đi theo cách mạng, cũng như đơn xin giảm án của các mẹ Việt Nam anh hùng mà thấy nhói con tim. “Vợ ông Phạm Thái Hà (cựu Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội) trình bày, ông nội chồng được tặng Huân chương Lao động hạng Ba, Huân chương Kháng chiến và Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ; bố chồng được tặng Huân chương Kháng chiến; ông Hà nhiều thành tích công tác được ghi nhận (Báo VNXEPRESS)... bị cáo Lê Duy Thành (cựu Chủ tịch UBND tỉnh Vĩnh Phú) và vợ có công phụng dưỡng Bà mẹ Việt Nam anh hùng Ngô Thị Năm (SN 1932), đồng thời vận động con gái phụng dưỡng Bà mẹ Việt Nam anh hùng Nguyễn Thị Cún (SN 1927). Cả hai Bà mẹ Việt Nam anh hùng đều có đơn xin giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo (Báo VietNamNet). 

Trong bài viết “Tài không đợi tuổi” ở cuốn sách “Góc nhìn Xã hội” (Nxb Công an Nhân dân T11/2025) tôi có nêu lên các trường hợp trạng nguyên trẻ tuổi ở nước ta. Đó là những nhân vật hiền tài có thật nhưng số ấy không nhiều. Do đó, sự cất nhắc người trẻ vào các vị trí công tác trong hệ thống chính trị nước ta cần phải xem xét trên rất nhiều yếu tố, tránh “nhìn gà hóa cuốc, thấy đỏ tưởng là chín”. Tôi có đọc một bài viết của vị học giả nọ, về sự việc sai phạm của Trịnh Xuân Thanh năm xưa. Ông nói rằng, hết sức cẩn thẩn với những đứa con được ăn học bài bản của chúng ta khi chúng đi làm và không loại trừ các nguy cơ bị một số lực lượng ngầm, đen tối “đôn tảo, bơm thổi” các gen liều lĩnh khi luân chuyển vào các vị trí này khác rồi ảo tưởng sức mạnh quyền lực gây ra họa cho bản thân và xã hội. 

Các bậc cha mẹ cũng cần hạn chế tư duy “thu hồi vốn”, đừng sớm mừng vội khi những đứa con của mình sớm thành đạt, được đề bạt vào các vị trí, chức vụ cao. Sự nuôi dạy con cái với tâm huyết, tiền bạc và thời gian là điều rất trân trọng. Tuy nhiên, cần hết sức cảnh giác trước các cám dỗ về lợi ích, quyền lực mà mong con cái đáp đền khi chúng chưa chín, phúc đâu chưa thấy mà khéo còn họa kề thân.

2. Danh dự mới là điều thiêng liêng còn mãi.

​Câu nói trên của Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, đó cũng là một trong những chỉ dẫn mà nhiều người hiện nay đã tâm niệm. Cuốn sách “Ngẫm về Sống và Chết” của nhà văn Đức Trung có đoạn viết rất hay về Danh dự và Chức vụ. Đó là: Chức vụ có thể mua được, danh dự không mua được, chức vụ là cái khả biến, danh dự là cái bất biến. Trước đây, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Đình Huỳnh có thư gửi các Tân Ủy viên Trung ương Đảng khóa XI đăng trên báo VietNamNet nội dung đại ý rằng “Trong thời đại ngày nay, là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, đã là vinh dự to lớn, nay các vị lại được bầu là ủy viên Trung ương thì càng cao quý, các ngài đã có danh, xin hãy xứng đáng với danh vị ấy, danh thiêng liêng của người cộng sản, đứng trong hàng ngũ tập thể của những người đứng đầu Đảng ta” Dân gian ta cũng có câu “mua danh ba vạn, bán danh ba đồng”.

​Gần đây, vợ tôi có đọc được đâu đó trên mạng là các vi phạm về tham nhũng kinh tế thì khắc phục hậu quả xong sẽ được xem xét miễn trách nhiệm hình sự hoặc giảm nhẹ các khung hình phạt. Tôi chưa kiểm chứng thông tin ấy có chính xác không nhưng khi được hỏi “có thật là như thế chồng? và nếu như thế thì nhiều người sẽ “hi sinh đời bố củng cố đời con” à?. Không loại trừ, một số người tranh thủ vơ vét, tham ô để vinh thân, phì gia, tiền tiêu mấy đời không hết. Vậy thì có lao lý, khắc phục xong rồi lại về hưởng thụ. Tôi bảo là “nếu những ai có tư tưởng như vậy thì cứ thử đi, sẽ biết mặt thiên hạ, đem thịt mình ra nướng sẽ thấy được mùi thơm, đời cha ăn mặn thì đời con khát nước mà không phải đợi đến đời con khát nước nữa, cái họa ấy đến ngay đời của người cha”. Người cha sẽ lĩnh ngay các hậu quả khi còn sống. Tôi nói thêm, sau một chu trình như thế, họ sẽ ê chề, mất hết danh dự với họ hàng, gia đình và xóm giềng. Bố mẹ của những cựu quan chức sai phạm đó, có lẽ chỉ biết “đem mo vào mặt”. Người ta chưa biết ấy cũng là bôi tro, trát trấu vào mặt mẹ cha, những người mà đáng lẽ sẽ hưởng tuổi già thì nay cũng không thể yên lòng vì trượt ngã tai hại của con mình.

​Nhãn tiền về họa không chỉ mãi sau mới thấy, nó đôi lúc hiện diện ngay khi một số quan chức ấy đang nắm quyền. Tác phẩm “Luật đời và cha con” của tác giả gia Nguyễn Bắc Sơn là một cuốn sách có tính báo chí, thời sự. Cốt truyện cũng là lấy ngay từ thực tiễn cuộc sống hay như bộ hai tập “Đại gia (tập 1); Tam giác ngầm (tập 2)” của nhà văn Thiên Sơn có trích đoạn về sự liên minh giữa doanh nghiệp và quan chức như sau: Tàn cuộc nhậu với xì gà và rượi Tây thượng hạng, cuộc chiêu đãi về xác thịt với gái trẻ và Zin sẽ là mốt cho các ngài. Quan chức nọ được đưa đến khách sạn xa xỉ trong trạng thái ngà ngà say. Đón tiếp ông ta là cô gái trẻ mới tuổi đời mười tám, đôi mươi. Để tăng sự thêm phần kích thích, lạ lẫm và tò mò, một thân hình nõn nà, trắng ngần cùng mặt nạ dạ hội (từ mũi lên – che nửa khuôn mặt). Sau hồi vần vỗ, mơn chớn và vờn đuổi khắp phòng, chăn nệm quấn tít thì sự thật quá trớ trêu. Cô gái lao ra khỏi phòng trong tủi nhục, quan chức nọ bừng tỉnh cùng sự dằn vặt, khổ đau. Ông có biết đâu được là cô gái mình rượt đuổi cho nhục dục tầm thường kia lại là chính đứa con gái diệu, thương yêu của mình.

Văn chương cũng là cuộc đời, chất liệu của văn học cũng là từ các hiện thực của cuộc sống. Thế mới rõ là cùng với sự suy thoái của bản thân cũng lúc xê dịch và kéo lê các trạng thái đứt gẫy về mặt tâm lý, tinh thần của người nhà, vợ con trong quá trình của trượt dài ở một số quan chức sai phạm như thế. Anh coi trọng đồng tiền, anh thắng thế, anh đưa những va li đôla về cho vợ, anh dành cho con cái sự nuông chiều và các món quà là xe sang, điện thoại xịn... thay vì sự gần gũi chỉ bảo và giáo dục. Thời gian anh dành cho công việc, tiếp khách nhiều hơn những bữa cơm và ngày nghỉ bên vợ con. Con trẻ rui rủi xa vào các cuộc chơi với bè bạn trên sàn bar, thuốc lắc, bóng cười... Chúng khỏa lấp nỗi cô đơn, sự trống vắng về mặt tinh thần qua các lần hút hít, coctail và rượu mạnh... Và chúng cần tiền nhưng không thể xin mãi mẹ cha, để tiếp tục cho vòng tròn lẩn quẩn ấy, có đứa đã bán thân cho các đối tượng gọi mời. Đường dây về gái gọi cao cấp luôn rình rập để vồ những cô gái trẻ đời, non dạ.

Cha mẹ phải là tấm gương, là hình mẫu và dành cho chúng thời gian thì đổi lại gương mờ, gương không sáng thì trăm bài diễn văn, răn dạy và tuyên truyền cũng như sáo rỗng, nước đổ đầu vịt. Bác Hồ đã từng nói “một tấm gương sáng hơn gấp trăm bài diễn văn tuyên truyền” là có nghĩa như vậy. Con cái cũng là phúc, người biết gieo hạt hợp lý, gieo những điều đúng đắn thì sẽ hái trái ngọt. Tác phẩm “Hành trang vào đời” của tác giả Bùi Hữu Giao cũng đã nói, trước khi Bác Hồ chưa được ai biết đến thì người đời đâu có nghe đến tên cụ Hoàng Xuân Đường. Người biết gieo vào thế hệ con mình những giá trị đúng đắn, lựa chọn cho chúng kết được duyên lành thì chính là sự gieo mầm cho phúc và hồng phúc không chỉ cho dòng họ ấy mà còn cho cả dân tộc. Chủ tịch Hồ Chí Minh là một nhân vật như thế.

Do đó, dù không phải là ai, quan chức hay thường dân thì mỗi người trong bạn, trong tôi cố gắng gieo những điều hợp lý, của lẽ phải, của đúng đắn cho con trẻ đồng thời khắc ghi sự chỉ dẫn của các bậc tiền nhântrong lịch sử, tiền bối cách mạng của Đảng ta về sự nhắc nhở “Danh dự là điều thiêng liêng còn mãi”.